Jeśli nie masz stałego kontaktu z osobami niewidomymi, nagłe spotkanie może Cię krępować. Chcesz pomóc, ale nie wiesz, jak to zrobić? A może stajesz się nadgorliwy i pomagasz wbrew woli tej osoby? To może kogoś urazić. Nie zwlekaj jednak i nie wahaj się – zaproponuj pomoc.
- Złota zasada: zawsze pytaj osobę niewidomą – „czy lub jak mogę pomóc?”
- Nie rób czegoś wbrew niej – szanuj wolność osobistą każdej osoby.
- Nic na siłę: nie wmuszaj pomocy – pytaj o potrzeby.
Z perspektywy osoby niewidomej
Brak wzroku nie może być powodem do wykluczenia człowieka z czynnego życia. Osoby niewidome udowadniają to swoim życiem w społeczeństwie, nauką i pracą. Każdy chce być traktowany równo, z szacunkiem. Wymaga to empatii – chęci zrozumienia, poznania potrzeb i wynikających stąd zasad współpracy. Poczujesz się komfortowo, gdy dasz osobie niewidomej tyle pomocy, ile ona oczekuje.
Osoba niewidoma:
- czasami potrzebuje pomocy – jak każdy człowiek
- nie potrzebuje wyręczania
- chce współpracować – warto poznać zasady tej współpracy
- chce być traktowana życzliwie, z zasadami kultury i uprzejmości – jak każdy z nas.
Stan zdrowia osoby niewidzącej nie zawsze jest taki sam i warto o tym wiedzieć. Niewidomy człowiek może mieć różne stopnie utraty wzroku:
- nigdy nie widział – jest niewidomy od urodzenia
- jest ociemniały – pamięta świat sprzed utraty wzroku
- ma bardzo ograniczoną zdolność odbierania i interpretowania wrażeń wzrokowych
- stopniowo lub nagle traci zdolność widzenia
- dzięki działaniom medycznym odzyskał ograniczoną zdolność widzenia, jednak nie potrafi jeszcze z niej korzystać i funkcjonuje bezwzrokowo.
Brak wzroku może dotyczyć osoby w różnym wieku. Czasami osoba niewidoma może mieć też inne niepełnosprawności, fizyczne lub psychiczne.
Technologia w życiu osób niewidomych
Rozwój technologii bardzo sprzyja dostępności osób z niepełnosprawnościami do funkcjonowania w świecie. Powstaje coraz więcej udogodnień i narzędzi do łatwiejszego komunikowania się osób niewidomych. Możesz zapytać, jakich narzędzi używa spotkana osoba – to ułatwi Waszą współpracę. Niektóre z nich to:
- audiodeskrypcja – werbalny opis treści wizualnych przekazywany drogą słuchową osobom niewidomym i słabowidzącym
- telefon z programem udźwiękowienia (np. Voice Over, Talk Black)
- aplikacje w smartfonie z grupy SeeingAssistant – pozwalają na odczytywanie QR-kodów, kodów kreskowych i tagów NFC
- komputer:
- z zainstalowanym czytnikiem ekranu (program o nazwie NVDA)
- z klawiaturą brajlowską
- z przezroczystymi naklejkami brajlowskimi na klawiaturę komputerową
- drukarki brajlowskie
- urządzenia: „mówiące” wagi, zegarki, ciśnieniomierze, czytniki kolorów.
Alfabet Braille’a to system pisma dotykowego – każdej literze i cyfrze odpowiada układ wypukłych punktów.
- Brajl jest alfabetem, systemem zapisywania, a nie językiem.>
- Jest przystosowany do języka polskiego – można przeczytać książki, podręczniki, słowniki, czasopisma, a nawet nuty pisane brajlem. Napisy brajlem znajdują się w różnych miejscach miast, w muzeach, budynkach użyteczności publicznej.
- Nazwy leków muszą być zapisane brajlem na opakowaniach.
- Niewidomi piszą dzisiaj brajlem na komputerze – brajl jest dostosowany do niemal wszystkich języków na świecie.
Jak pomagamy osobie niewidzącej – zasady współpracy
Kiedy spotkasz kogoś niewidomego
- Zaczynasz rozmowę z osobą niewidomą – zasygnalizuj, że chcesz się do niej zwrócić – np. lekko dotknij ją ręką i wtedy zacznij mówić. Będzie pewna, że to do niej się zwracasz.
- Przedstaw się, aby osoba niewidoma miała pewność, z kim rozmawia – nawet jeśli się znacie, nie zawsze i nie każdy rozpozna Twój głos.
- Towarzysząc – prowadź, np. podaj swoje ramię. Informuj o przeszkodach na drodze.
- Przy schodach powiedz, czy są to schody w górę, czy w dół.
- Na pytanie o drogę, dokładnie ją opisz, jeśli niewidomy będzie szedł dalej sam – opowiedz jak najdokładniej, w którą stronę ma skręcić, za ile metrów, jakie napotka elementy (np. skrzyżowanie, sygnalizację świetlną).
- Podczas przechodzenia przez ulicę – zapytaj, czy pomóc. Jeśli tak – podaj ramię i idź pół kroku przed niewidomym. Mów o przeszkodach. Podawaj krótkie komunikaty, jak np. „zielone światło, idziemy”, „przed nami krawężnik” lub „tory”.
- Po udzieleniu pomocy, np. przeprowadzeniu przez ulicę, pożegnaj się – wcześniej upewnij się, że osoba niewidoma poradzi sobie w dalszej drodze. Jeśli możesz, odprowadź ją do celu.
- Na przystanku – powiedz osobie niewidomej, jaki numer nadjechał.
- W środkach komunikacji – powiedz, ile jest miejsc wolnych i zapytaj, czy chce usiąść. Powiedz, jakie są przeszkody – pies, wózek itp. Odprowadź do wolnego miejsca, połóż jej rękę na oparciu. Nie sadzaj jej na siłę.
- Jeśli musisz odejść na chwilę – powiedz o tym. Niewidomy może nie zorientować się, że Ciebie nie ma i mówić do nieobecnej osoby. Powiedz, że jesteś z powrotem, gdy wrócisz.
Pies przewodnik osoby niewidomej pracuje – nie rozpraszaj go głaskaniem.
Nie popełnisz gafy mówiąc do osoby niewidomej: „spójrz”, „ja to widzę inaczej” lub „do widzenia”, „do zobaczenia”. Takie codzienne wyrażenia nie urażą jej.
Kiedy opisujesz przedmioty i ich położenie
Gdy przedstawiasz siedzącej osobie, gdzie jest usytuowany przedmiot na biurku czy stole – wyobraź sobie tarczę zegara i mów, jak przedmioty są na niej umieszczone. Najdalej od niewidomego leżą przedmioty na godzinie 12, a najbliżej na 6.
- Posiłki – przed nałożeniem na talerz powiedz, co jest na stole i zapytaj, czego sobie życzy. Określ położenie potraw przed nią wykorzystując tarczę zegara – np. napoje stawia się najczęściej na pozycji godziny drugiej.
- W szatni, w pociągu – poinformuj, gdzie umieszczasz rzeczy osoby niewidomej. Na przykład: „wieszam pana płaszcz na drugim haczyku po lewej stronie od drzwi” lub „kładę plecak na półce nad pani siedzeniem”.
- Przy rozliczaniu się – przekazuj bezpośrednio do ręki niewidomego banknoty, podając ich wartość. Najlepiej od największego do najmniejszego nominału.
Kiedy jesteście w towarzystwie, w większej grupie lub w teatrze
Jeśli znajdziesz się z osobą niewidomą w większej grupie – na zebraniu, na spacerze, w restauracji – bądź jej przewodnikiem. Jeżeli nie znacie się dobrze lub spotykasz ją pierwszy raz – zapytaj, jaka pomoc będzie przez nią mile widziana.
- Chcesz powiedzieć coś do osoby niewidomej w grupie – najpierw zwróć się do niej po imieniu lub wymieniając jej tytuł (np. pani dyrektor, pani profesor).
- Zadbaj, aby była na bieżąco informowana – opowiedz, kto wchodzi, kto wyszedł, jak są ubrani uczestnicy spotkania, jaka jest dekoracja, sceneria.
- W teatrze lub w kinie – o ile nie ma audiodeskrypcji – zadbaj, aby niewidomy poznał wcześniej treść przedstawienia. W czasie widowiska szeptem informuj o ważnych elementach akcji, jeśli Twój towarzysz sobie tego życzy i nie przeszkadza to innym widzom.
Kiedy masz stały kontakt z osobą niewidomą
Jeśli znasz osobę niewidomą i spotykasz się z nią w pracy lub w domu:
- przestrzegaj ustalonych zwyczajów porządkowych
- nie zastawiaj dróg, korytarzy – nie kładź tam przedmiotów, sprzętów
- zawiadamiaj o zmianach, przemieszczeniach urządzeń, przemeblowaniu.
Dostępność w oddziałach NFZ
Każda placówka NFZ ma udogodnienia dostosowane do swoich możliwości lokalowych. Usuwamy przeszkody, aby każdy mógł bez problemu korzystać z usług NFZ.
Przykładowe udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami, w tym wzroku – dążymy do zachowania takich standardów w każdej placówce:
- wejście do budynku przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością
- drzwi wejściowe otwierają się automatycznie
- tyflomapy, czyli wypukłe mapy czytane za pomocą dotyku – mapy brajlowskie
- ścieżka naprowadzająca od wejścia do stanowiska bezpośredniej obsługi dla osób ze szczególnymi potrzebami i toalety dla osób z niepełnosprawnością
- znaczniki Totupoint naprowadzające dźwiękowo osoby niewidome i niedowidzące do wejścia do budynku
- umożliwiamy wejście z psem asystującym i psem przewodnikiem
- kontrastowe oznaczenia
- pętle indukcyjne – na stanowisku informacji oraz stanowisku bezpośredniej obsługi klientów ze szczególnymi potrzebami
- w obsłudze osoby, które znają język migowy
a także:
- toaleta dla osób z niepełnosprawnością, pokój dla opiekuna z dzieckiem oraz pokój do rozmów z klientami potrzebującymi zapewnienia większej intymności
- przed budynkiem miejsca parkingowe dla osób z niepełnosprawnością.
I na stronach internetowych
Narodowy Fundusz Zdrowia zobowiązuje się zapewnić dostępność swojej strony internetowej zgodnie z przepisami. Na stronach internetowych NFZ (w tym również Akademia NFZ, Diety NFZ) można używać standardowych skrótów klawiaturowych przeglądarki.
- Strona wykorzystuje „nawigację okruszkową” (breadcrumbs) , dzięki której można łatwo powrócić do strony wyższego rzędu.
- Elementy interaktywne (takie jak odnośniki czy przyciski) mają wyraźne obramowanie (fokus).
- Używamy czytelnie opisanych formularzy.
- Dbamy o odpowiedni kontrast tekstu do tła. Osoby słabiej widzące mogą łatwo przełączyć widok ekranu za pomocą ikony (czarna literka A na żółtym tle) umieszczonej na górze ekranu.
- Dbamy o odpowiedni rozmiar tekstu na stronie internetowej. Osoby słabiej widzące mogą łatwo przełączyć wielkość liter za pomocą ikon (A, A+, A++) umieszczonej na górze ekranu.
- Stosujemy zasady prostego języka.
- Infografiki i inne obrazy uzupełniamy tekstem alternatywnym.
- Obrazy o funkcji tylko pomocniczej, które nie niosą dodatkowej informacji, mają pusty znacznik „alt”.
Materiał powstał z pomocą publikacji Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi Stowarzyszeniem Laski
